VATANDAŞLIK

Bir gerçek kişi ile bir devlet arasındaki hukuki bağ olarak kabul edilmektedir. Kişinin birden fazla devletin vatandaşı olması halinde milli devletlerin kişiyi birbirlerine karşı diplomatik himayesi milletlerarası hukukta kabul görmemektedir. Bu kuralın istisnası; çocuk kaçırma ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi suçlardır.

VATANDAŞLIK BAĞININ HUKUKİ NİTELİĞİ

Antik Yunan’da hukuki bir bağ ve hukuki bir statüdür. Batı Avrupa Feodalitesinde ise kişinin kişiye tabiiyeti mevcuttur.

Jean-Jacques Rousseau (Akit Teorisi): Vatandaşlığı kişi ile devlet arasında yapılmış bir tür sözleşme olarak nitelendirmiştir. Bu teori vatandaşlığın irade dışı kazanılmasını ve irade dışı kaybı hallerini açıklamaz.

Osmanlı İmparatorluğu’nda zımni statüsü hukuken olmasa da teorik olarak 1856 yılında imzalanan Islahat Fermanı ile sona erer.

1869 Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi: İslam esaslarına (dini esaslara) dayanmayan ilk genel nitelikli vatandaşlık düzenlemesidir. Düzenlemeye göre Osmanlı ülkesinde yaşayan (ikamet eden) bir kişi, yabancı bir devletin tebaası olduğunu usulüne uygun olarak ispat etmediği sürece Osmanlı Tabiiyetinde kabul edilmiştir. Bu yaklaşımla Osmanlı İmparatorluğu’nda vatansız kimsenin kalma olasılığı ortadan kaldırılmıştır. Gerek bu düzenlemenin gerekse Kanun-i Esasi hükümlerinin geri sinde devletsel teori yatar. Bu teoriye göre vatandaşlık bağı kamu hukuku karakterli bir bağdır. Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi, 19287 tarihli 1312 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.

Bir başka teori sosyolojik görüş; kişiyi ekonomik ve sosyal hayatına katıldığı toplumun bir parçası olarak görmekte, vatandaşlığın sosyal bir olayın hukuken ifade ediliş biçimi olarak kabul etmektedir. Olumlu vatandaşlık ihtilaflarında ve etkili vatandaşlığın tayininde sosyolojik teori uygulanır.

MAHFUZ YETKİ

Bir genel hukuk ilkesidir. Devletin vatandaşını tayin etme konusundaki sahip olduğu yetkidir. Devletlerin birbirlerine mahfuz yetkisine saygı göstermesi ise devletlerarası teamül hukukunun bir sonucudur. Mahfuz yetki sınırsız değildir.

1930 Lahey Sözleşmesi: Her devlet vatandaşlarını tayin hakkına sahiptir.

Vatansızlığın önlenmesi milletlerarası teamül hukuku kuralına dönüşmüştür.

VATANDAŞLIĞIN DİREKTİF İLKELERİ

1. KLASİK İLKELER

1895 Cambridge toplantısında alınan tavsiye kararlardır.

• Vatandaşlığı bulunmayan kimse olmamalıdır.
• Kimsenin aynı anda iki vatandaşlığı olmamalıdır.

Türk hukukunda: Gelmiş oldukları ülkelerde askerlik yaptığını veya askerlik hizmetini yapmış sayıldığını belgeleyenler ile vatandaşlığa alındığı yıl yirmi iki yaşında olanlar askerlik yapmış kabul edilmiştir.

NOTTEBAHM KARARI: Etkili vatandaşlık ilkesi, Uluslararası Adalet Divanı, diplomatik himaye talebinin kabulü için kişi ile milli devleti arasında gerçek bir bağın bulunması gerektiğini söyler.

• Herkes vatandaşlığını değiştirme hakkına sahip olmalıdır.

2. AVRUPA VATANDAŞLIK SÖZLEŞMESİ; YENİDEN DEĞERLEME 4. MADDE

• Herkesin vatandaşlığa sahip olmaya hakkı vardır.
• Vatansızlık önlenecektir.
• Hiç kimse keyfi olarak vatandaşlığından mahrum bırakılamayacaktır.
• Ne bir akit devletin vatandaşı ile bir yabancı arasındaki evlilik, ne de bu evliliğin sona ermesi, ne de eşlerden birinin evlilik sırasında vatandaşlığını değiştirmesi diğer eşin vatandaşlığına kendiliğinden etki edecektir.
• Vatandaşlık hakkı mahfuz yetkiyi kaldıran bir husus olarak görülmemelidir. Ne bir akit devletin vatandaşı ile bir yabancı arasındaki evlilik, ne de bu evliliğin sona ermesi, ne de eşlerden birinin evlilik sırasında vatandaşlığını değiştirmesi diğer eşin vatandaşlığına kendiliğinden etki edecektir.

Vatandaşlık hakkı mahfuz yetkiyi kaldıran bir husus olarak görülmemelidir.

Evlenme, Türk vatandaşlığının kendiliğinden kazanılması sebebi olmaktan kural olarak çıkartılmış, 5001 sayılı kanunda istisna tanınmaksızın yer almıştır.  Evlenme yoluyla Türk vatandaşlığını kazanan kişi, evliliğin butlanına karar verilmesi halinde Türk vatandaşlığını kaybeder. Ancak yabancının evlenmede iyi niyetli olduğu anlaşılırsa Türk vatandaşlığını muhafaza eder.

Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi, vatansızlığın önlenmesi amacıyla, vatandaşlık bahşedilmesinin ve mevcut vatandaşlığın korunmasının ana esaslarını belirlemektedir. Kişinin;

• Devletle olan gerçek ve etkili bağını
• Terk ve ilhak sırasında mutat olarak sakin olduğu yeri
• İsteğini ve yersel kökenini göz önünde bulunduracaktır.

TÜRK VATANDAŞLIK HUKUKUNUN KAYNAKLARI

1. MİLLİ HUKUK KAYNAKLARI
   1. Mevzuat
   2. Milli Mahkeme Kararları
2. MİLLETLERARASI HUKUK KAYNAKLARI
   1. Milletlerarası Sözleşmeler
   2. Genel Hukuk İlkeleri (Soybağı İlkesi vb.)
   3. Milletlerarası Teamül Hukuku Kuralları
   4. Milletlerarası Mahkemelerin Kararları
3. DOKTRİN

TÜRK VATANDAŞLIĞI HUKUKUNUN ANAYASAL İLKELERİ

• Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
• Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk’tür.
• Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
• Türk vatandaşı, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
• Vatandaşlıktan çıkarma işlemlerine karşı yargı yolu kapatılamaz.

TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNUNA GÖRE VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI VE KAYBI

1. Doğumla
   1. Soybağı Esası
   2. Doğum yeri esası
2. Sonradan (Müktesep)
   1. Seçme Yoluyla
   2. Yetkili makam Kararı
   3. Evlat Edinme

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI

1. DOĞUMLA KAZANILMASI (ASLİ)

• Soybağı esası
• Doğum yeri esas

Doğumla kazanılan vatandaşlık doğum anından itibaren hüküm ifade eder.

SOYBAĞI ESASI

Türkiye içinde veya dışında Türk vatandaşı ana veya babadan evlilik birliği içinde doğan çocuk Türk vatandaşıdır. Türk vatandaşı ana ve yabancı babadan evlilik birliği içinde doğan çocuk Türk vatandaşıdır. Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği dışında doğan çocuk ise soybağı kurulmasını sağlayan usul ve esasların yerine getirilmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır.

Soybağı esası Türk vatandaşlık hukukunun anayasal ve asli esasıdır.

Türk vatandaşı andan doğan çocuk Türkiye içinde veya dışında evlilik içinde veya evlilik dışında doğmuş ya da yabancı babadan olmuş olsun, doğumu anında ve doğumu sebebiyle Türk vatandaşlığını kazanır. Türk vatandaşı babadan olan çocuk doğumu anında babası hayatta olmasa dahi babalık karine çerçevesinde Türk vatandaşlığını kazanacaktır.

Evlilik dışında yabancı anadan doğan çocuğun Türk vatandaşlığını soybağı esasına dayanarak kazanması ise Türk vatandaşı bir erkek ile arasında soy bağının hukuken kurulmasına bağlıdır. Yabancı anadan ve Türk vatandaşı babadan evlilik dışı doğmuş çocuk doğumla anasının vatandaşlığını ya da doğum yeri esasına göre yabancı bir devletin vatandaşlığını kazanmışsa Türk mahkemelerinde açılacak davada soy bağının kuruluşuna öncelikle çocuğun doğum anındaki milli hukuku sıfatıyla yabancı hukuk uygulanır.

Türk hukukunda bulunmayan bir yoldan evlilik dışı çocuk ile Türk vatandaşı baba arsında kurulmuş soybağı da Türk vatandaşlığını kazanılması hukuki sonucunu doğurur. Soybağı esası ile kanun hükmü icabı kendiliğinden kazanılan Türk vatandaşlığı, doğum anında kazanıldığı veya doğum anından itibaren hüküm ifade ettiği kanun hükmü icabı kabul edildiği içindir ki, rüşt yaşından sonra dahi iddia ve ispat edilebilir.

Soybağı ilişkisi iptal veya reddedilen kişi bakımından aslında soy bağı hiç kurulmamış kabul edilerek idarenin Türk vatandaşlığının başlangıcından itibaren kazanılmamış olduğunu tespit eden bir karar alması yeterli olacaktır.

DOĞUM YERİ ESASI

Türkiye’de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumundan itibaren Türk vatandaşıdır.

Türkiye’de bulunmuş çocuk aksi sabit olmadıkça Türkiye’de doğmuş sayılır. Kişinin doğduğu ülke devletinin vatandaşlığını kazanması esastır. Anayasal bir esas olarak kabul görmemiştir; ancak istisnai bir esas da değildir. Yabancı ana ve yabancı babasından doğan soybağı esasına göre yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanamamış çocuklar bu hükmün kapsamındadır.

Vatansızlığı önleme amacı, bu hükmün kesin karine olarak formüle edilmesi halinde ancak gerçekleşebilir görünmektedir.

Türkiye’de doğmadığı ispatlanan kişinin bu durumu idari bir kararla tespit edilmekle Türk vatandaşlığını hiçbir kararla tespit edilmekle Türk vatandaşlığını hiç kazanmamış gibi olacak; doğumundan itibaren Türkiye’de yabancı kabul edilecektir.

1. TÜRK VATANDAŞLIĞININ SONRADAN KAZANILMASI
2. Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararı ile Kazanılması

Mahfuz yetkiye dayanan bir hâkimiyet tasarrufudur. İdarenin takdir yetkisi içerisinde değerlendirme yapılır.

• Kanuni sınırlar içerisinde kalmak
• Eşitlik ilkesi
• Kamu yararının gözetilmesi
• Gerekçelendirme

Vatandaşlık hukuku alanında idare, takdir yetkisinin kullanımını yönergelerle düzenleme yoluna gitmektedir.

2. Türk Vatandaşlığının Genel Olarak Kazanılması

Başvuru için aranan şartlar;

• Kendi milli kanuna, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak
• Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de beş yıl ikamet etmek(Türkiye’de Türk Kanunlarına uygun olarak oturmak.)
• Türkiye’ye yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek
• Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak
• İyi ahlak sahibi olmak
• Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek
• Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak
• Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak

Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda yukarıda sayılan şartlarla birlikte, taşıdıkları devlet vatandaşlığından çıkma şartı aranabilir, şartın varlığı çok vatandaşlık karşıtı bir yaklaşıma işaret etmez. Çok vatandaşlık, Türk hukukunda kabul edilmektedir.

Ergin olmayan veya ayırt etme gücü bulunmayan yabancıların, Türk vatandaşlığını olağan yoldan “genel olarak” kazanması mümkün değildir. İkamet süresi, Türk soylu yabancılar bakımından 2010’a kadar iki yıl olarak uygulanmıştır.

Yabancının ikamet süresi içinde toplam altı aydan fazlasını Türkiye dışında geçirmesi ya da geçerli ikamet izni olmaksızın veya ikamet izni olmadan altı aydan fazla Türkiye2de bulunması ikamet süresini keser ve bu tarihten önceki ikamet süreleri dikkate alınmaz.

1. TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASINDA İSTİSNAİ HALLER (MADDE 12)

Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla bakanlığın teklifi, bakanlar kurulunun kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını kazanabilirler;

• Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.
• Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler
• Göçmen olarak kabul edilen kişiler

1. TÜRK VATANDAŞLIĞININ YENİDEN KAZANILMASI
   1. Türk Vatandaşlık Kanunu 13 Kapsamında İkamet Şartsız Yeniden Kazanma

Madde 13; Milli güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak koşulu ile aşağıda belirtilen kişiler Türkiye’de ikamet etme süresine bakılmaksızın, Türk vatandaşlığını Bakanlık kararıyla yeniden kazanabilirler:

• Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler
• Ana veya babalarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedenler 21. Madde de öngörülen süre içerisinde seçme hakkını kullanmayanla
  1. Türk Vatandaşlık Kanunu 43 Kapsamında İkamet Şartsız Yeniden Kazanma (403 sayılı kanuna göre Türk vatandaşlığını kaybedenler)

Madde 43; Mülga 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 25. Maddesinin a,ç,d ve e bentleri uyarınca Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan kişiler başvurmaları halinde milli güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak kaydıyla, Türkiye’de ikamet etme şartı aranmaksızın Bakanlar Kurulu kararı ile yeniden Türk vatandaşlığına alınabilirler:

• İzin almaksızın kendi isteği ile yabancı devlet vatandaşlığı kazananlar
• Yurt dışında bulunup da muvazzaf askerlik görevini yapmak veya Türkiye’de savaş ilanı üzerine, yurt dışında bulunup da yurt savunmasına katılmak için yetkili kılınmış makamlar tarafından usulen yapılacak çağrıya mazeretsiz olarak üç ay içinde icabet etmeyenler.
• Sevk sırasında veya kıtalarına katıldıktan sonra yurt dışına kaçıp da kanuni süresi içinde geri dönmeyenler
• Silahlı kuvvetler mensupları ile askerlik görevini yapmakta olanlar görev, izin, hava değişimi veya tedavi için yurt dışında bulunup da süresi bittiği halde mazeretsiz olarak üç ay içinde geri dönmeyenler.
  1. Türk Vatandaşlık Kanunu14 İkamet Şartlı Yeniden Kazanma

Madde14; 29. Madde uyarınca Türk vatandaşlığı kaybettirilenler. Bakanlar Kurulu kararıyla 34. Madde uyarınca Türk vatandaşlığı kaybettirilenler Bakanlık kararıyla, milli güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir halin bulunmaması ve Türkiye’de üç yıl ikamet etmek şartıyla Türk vatandaşlığını yeniden kazanabilirler.

1. Türk Vatandaşlığının evlenme Sebebiyle Kazanılması

Madde 16; Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilirler. Başvuru sahiplerinde;

• Aile birliği içinde yaşama
• Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama
• Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama şartları aranır.

Başvurudan sonra Türk vatandaşı eşin ölümü nedeniyle evliliğin sona ermesi halinde aile birliği içinde yaşama şartı aranmaz. Evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde evlenmede iyiniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.

1. Yetkili Makam Kararı ile Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında Başvuru makamları ve Usul

Türk vatandaşlığının kazanılması başvurusu, Türkiye içinde başvuru sahibinin ikamet ettiği yerin valiliğine; Türkiye dışında ise dış temsilciliklerimiz, form dilekçeyle, bizzat ya da hakkın kullanılmasına ilişkin özel vekâletname ile yapılabilir.

1. Yetkili Makam kararı ile Türk Vatandaşlığının Kazanılmasının hukuki Sonuçları

Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin kararların “karar tarihinden itibaren” hüküm ifade edeceği kabul edilmekte, Türk vatandaşlığı bu tarihte kazanılacaktır.

Eşlerden birinin Türk vatandaşlığını kazanmasının diğer eşin vatandaşlığına etki etmesi kabul edilmemiştir.

Ana babadan sadece birinin Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvurması halinde ergin olmayan çocuğun “vatandaşlık kazanacak” ana ya da babanın velayeti altında olması gerekir. Ancak bu halde diğer eşin de bu duruma muvafakat ermesi aranmıştır.

Eşin muvafakat etmemesi halinde ana veya babanın mutat meskeninin bulunduğu ülkede dava açılacak ve bunun sonucuna göre işlem yapılacaktır.

Çocuğun ana ve babası birbirleriyle evli olup ana ve baba Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvurmuşlarsa çocukları da Türk vatandaşlığını kazanacaktır.

Çocuğun ana ve babası birbirleriyle evli olup Türk vatandaşlığını kazanma başvurusu eşlerden sadece biri tarafından yapılıyorsa ve Türk vatandaşı olmayan ana veya babanın muvafakati de varsa, çocuk da Türk vatandaşlığını kazanacak; aksi takdirde Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuran ana ya da babanın mutat meskeni ülkesi hâkiminin kararına göre işlem yapılacaktır.

Çocuk evlilik birliği dışında doğmuş ve anası Türk vatandaşlığını kazanma başvurusunda bulunuyorsa anasına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanacaktır.

3. TÜRK VATANDAŞLIĞININ EVLAT EDİNİLME YOLUYLA KAZANILMASI

Madde 17; Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığını kazanabilir.

Evlat edinilenin ergin olup olmadığının Türk vatandaşlığını kazanma başvurusunun yapıldığı tarihteki milli hukukuna; vatansız ise Türk hukukuna göre araştırılacağına işaret etmektedir.

Evlat edinilme yoluyla kazanılan vatandaşlık sürekli olup taraflar arasındaki evlat edinme ilişkisi kaldırılsa dahi, evlat edinilen Türk vatandaşı kalmaya devam eder.

4. TÜRK VATANDAŞLIĞININ SEÇME YOLUYLA KAZANILMASI

Madde 21; 27. Madde uyarınca ana veya babalarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybeden çocuklar ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde seçme hakkını kullanmak suretiyle Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

• Ana ve/veya babaları Türk vatandaşlığından çıkma izni alarak ayrılırken ergin olmadıkları içim ona bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybetmiş kişiler
• Ana ve/veya babaları Türk vatandaşlığından seçme hakkı yoluyla ayrılırken ergin olmadıkları için ona bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybetmiş kişiler

Türk vatandaşlığı, seçme hakkına sahip kişinin bu yolla Türk vatandaşı olma yönündeki iradesini yazılı olarak açıkladığı form dilekçesinin teslim edildiği tarihte değil, yetkili makam olduğu bildirilen İçişleri Bakanlığı’nın başvuru sahibinin seçme hakkını kullanmasına ilişkin şartları tespit eden kararını verdiği tarihte kazanılacaktır.

5. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ VATANDAŞLARININ TÜRK VATANDAŞLIĞINI KAZANMASI

Türk Vatandaşlığı Kanunu, doğumla KKTC vatandaşlığını kazanmış kişiler hakkında başka şart aranmamış; bu kişilere, istedikleri zaman beyanda bulunarak Türk vatandaşlığını kazanma imkânı tanınmıştır. Türk Vatandaşlığı Kanunu madde 42/1’in kaleme alınış biçimi “kanun yoluyla” ve “kendiliğinden” kazanmaya işaret etmektedir. Fakat yönetmeliğe göre, doğumla KKTC vatandaşlığını kazanmış kişiler, Türk vatandaşlığını beyan tarihinde değil; Türk vatandaşlığını kazanma şartlarını gerçekleştirdiklerini tespit eden İçişleri Bakanlığı kararı tarihinde kazanacaktır.

Türk Vatandaşlık Kanunu, eşe bağlı kazanmayı hiçbir şekilde kabul etmemektedir.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAYBI

1. TÜRK VATANDAŞLIĞINI YETKİLİ MAKAM KARARI İLE KAYBI
2. Türk Vatandaşlığından Çıkma

Madde 25; Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen kişilere aşağıdaki şartları taşımaları halinde Bakanlıkça çıkma izni veya çıkma belgesi verilebilir.

• Ergin veya ayırt etme gücüne sahip olmak
• Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunmak
• Herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak
• Hakkında herhangi bir mali ve cezai tehdit bulunmamak

Yabancı devlet vatandaşlığını önceden kazanmış kişiye, çıkma izni talebinin İçişleri Bakanlığı tarafından uygun görülmesi halinde çıkma belgesi verilir.

Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen ancak henüz başka bir devletin vatandaşlığını kazanmamış kişiler arasından İçişleri Bakanlığı tarafından çıkma izni talebi uygun görülenlere çıkma izin belgesi verilir.

Çıkma izin belgesinin geçerlilik süresi izin kararından itibaren iki yıl olarak kabul edilmiştir. İki yıllık sürenin sonunda çıkma izin belgesi geçersiz hale gelir.

TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMANIN HUKUKİ SONUÇLARI

YABANCI STATÜSÜ

Çıkma belgesinin imza karşılığında teslim alınmasıyla birlikte Türk vatandaşlığı kaybedilir. Ve çıkma belgesinin teslim alındığı tarihten itibaren, Türk vatandaşlığından çıkma izni alarak ayrılan kişi ve çıkma belgesinde kayıtlı çocukları Türkiye’de yabancı kabul edilir. Türk vatandaşlığını sonradan kazanmış olup çıkma izni alarak Türk vatandaşlığından ayrılmış kişiler ve bunlarla birlikte işlem gören çocukları, hiç Türk vatandaşı olmamış yabancılarla Türkiye’de aynı hukuki statüde bulunurlar. Doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni alarak Türk vatandaşlığından ayrılmış kişiler ve bunların üçüncü dereceye kadar olan altsoy ise Türkiye’de ayrıcalıklı bir hukuki statüde (özel statülü yabancı) kabul edilmektedir. Bakanlar Kurulu, göreceği lüzum üzerine, altsoy gruplarını genişletme yetkisine sahiptir.

Doğumla Türk vatandaşı olup, çıkma izni ile Türk vatandaşlığından ayrılan kişiler -> Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler.

Türkiye’de özel statülü kabul edilen yabancıların, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı tutulmuştur. Bu kişilerin yararlanamayacağı hak ve yükümlülükler ise, sayılanlarla sınırlıdır. Bunların, askerlik yükümlülüğü seçme hakkı ve muafiyetlerden istifade ederek araç veya ev eşyası ithal etme hakları bulunmamaktadır. Türkiye’de özel statüsü bulunduğu kabul edilen kişilere, İçişleri Bakanlığı’nın tespit edeceği esaslar çerçevesinde kimlik numarası verilerek, talepleri halinde mavi kart düzenlenecektir.

Vatandaşlıktan çıkma, ilgilinin eşinin vatandaşlığına etki etmez. Çıkma neticesinde çocuk vatansız kalacaksa, Türk vatandaşlığının ana babaya bağlı olarak kaybı kabul edilmemiştir. Diğer eşin muvafakati de aranmıştır.

Yönetmelik;

• Türk vatandaşlığını birlikte kaybeden ana ve babanın çocuğunun Türk vatandaşlığını ana babasına bağlı olarak kaybedeceğini
• Ana veya babadan sadece birinin Türk vatandaşlığını kaybetmesi halinde, Türk vatandaşlığını kaybeden ana/babanın muvafakat ermesi kaydıyla, çocuğun ilgili ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedeceğini; diğer ana/babanın muvafakat etmemesi halinde ise, hakim kararına göre işlem yapılacağını
• Diğer ana/babanın ölmüş olması halinde çocuğun an/babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedeceğini
• Ana ya da babadan birinin yabancı olması halinde çocuğun, Türk vatandaşlığını kaybeden ana ya da babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedeceğini
• Türk vatandaşını kaybeden ananın evlilik birliği dışında doğan çocuğunun anasına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedeceğini bildirmektedir.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAYBETTİRİLMESİ

Madde 29; aşağıda belirtilen eylemlerde bulundukları resmi makamlarca tespit edilen kişilerin Türk vatandaşlığı bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararı ile kaybettirilebilir.

1. Barış zamanı, yabancı bir devletin, Türkiye’nin menfaatlerine uymayan herhangi bir hizmetinde bulunup da bu görevi bırakmaları kendilerine yurt dışında dış temsilcilikler, yurt içinde ise mülki idare amirleri tarafından bildirilmesine rağmen, üç aydan az olmamak üzere verilecek uygun bir süre içerisinde kendi istekleri ile bu görevi bırakmayanlar
2. Savaş zamanı, Türkiye ile savaş halinde bulunan bir devletin her türlü hizmetinde Bakanlar Kurulu’nun izni olmaksızın kendi istekleriyle çalışmaya devam edenler
3. İzin almaksızın yabancı bir devletin hizmetinde gönüllü olarak askerlik yapanlar

NOT; Söz konusu bakanlık, İçişleri Bakanlığı’dır.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAYBETTİRİLMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI

Türk vatandaşlığının kaybı, Bakanlar Kurulu’nun kaybettirme kararı, Resmi Gazete ’de yayımlandığı tarihten itibaren hüküm ifade eder ve ilgili o tarihten itibaren Türkiye’de yabancı kabul edilir.

Kaybettirme kararı cezai nitelik taşıması ve cezaların kişisel olması ilkesi sebebiyle kolektif sonuç doğurmamaktadır. Hakkında kaybettirme kararı verilen kişinin eşi, küçük ve reşit çocukları kaybettirme işleminden etkilenmezler.

TÜRK VATANDAŞLIĞINI KAZANMA KARARININ İPTALİ

Madde 31; Türk vatandaşlığını kazanma kararı; ilgilinin yalan beyanı veya vatandaşlığı kazanmaya esas teşkil eden önemli huşuları gizlemesi sonucunda vuku bulmuş ise kararı veren makam tarafından iptal edilir.

Türk vatandaşlığı kazanma kararının iptali geçmişe dönük hukuki sonuç doğurmaz. Geleceğe yönelik etkilidir. Türk vatandaşlığını onunla birlikte kazanmış kişiler, yetkili makamın iptal kararının tarihinden itibaren Türkiye’de yabancı statüsüne geçerler.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ SEÇME HAKKI YOLU İLE KAYBI

Madde 34; aşağıda durumları belirtilenler, ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde Türk vatandaşlığından ayrılabilirler;

• Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle doğumla Türk vatandaşı olanlardan yabancı ana veya babanın vatandaşlığını doğumla veya sonradan kazananlar
• Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle Türk vatandaşı olanlardan doğum yeri esasına göre yabancı bir devlet vatandaşlığını kazananlar
• Evlat edinilme yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar
• Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşı oldukları halde, sonradan yabancı ana veya babasının vatandaşlığını kazananlar.
• Herhangi bir şekilde Türk vatandaşlığını kazanmış ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazananlar

Yukarıdaki hükümler gereğince vatandaşlığın kaybı ilgiliyi vatansız kılacak ise seçme hakkını kullanamaz.  Seçme hakkı yolu ile Türk vatandaşlığını kaybeden kişi ve onun başvurusuna dâhil edilmiş ergin olmayan çocukları, seçme hakkının kullanıldığı tarihte değil, seçme hakkının kullanılmasına ilişkin şartların varlığını tespit eden kararın tarihinde Türkiye’de yabancı statüsüne geçecektir.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAYBININ HUKUKİ SONUCU (YABANCI STATÜSÜ)

Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler, kayıp tarihinden itibaren Türkiye’de yabancıdır. Çıkma izni alarak ayrılanlar çıkma belgesini imza karşılığı teslim aldıkları tarihten,  vatandaşlığa alınma kararı iptal edilenler iptal kararı tarihinden, hakkında kaybettirme kararı verilenler kaybettirme kararının Resmi Gazete ‘de yayımlandığı tarihten, seçme hakkı yolu ile Türk vatandaşlığından ayrılanlar ise, seçme hakkının kullanılmasına ilişkin şartların varlığını tespit eden kararın tarihinden itibaren yabancı kabul edilirler.

MADDİ HATALARIN DÜZELTİLMESİ

Madde 39; Bu kanuna göre alınan kararlarda maddi bir hata bulunduğu sonradan anlaşılırsa kararı veren makam tarafından düzeltme ya da değiştirme kararı alınır.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI VE KAYBINA İLİŞKİN KARARLARIN GERİ ALINMASI

Madde 40; Türk vatandaşlığının kazanılması veya kaybına ilişkin kararlar, hukuki şartlar oluşmadan veya mükerrer olarak verildiği sonradan anlaşıldığı takdirde geri alınır

MİLLETLERARASI SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNE GÖRE TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANIŞLMASI VE KAYBI

• TERK VE İLHAK (ARAZİ)
• AHALİ MÜBADELESİ

TÜRK VATANDAŞLIĞININ İSPATI

Türk vatandaşlığının kazanıldığı ya da kaybedildiği her türlü delille ispat edilebilir. Bazı resmi kayıt ve belgelerin ise, aksi ispat edilinceye kadar ilgilinin Türk vatandaşlığına karine oluşturacağı kabul edilmektedir. Bunlar;

-T.C. NÜFUS CÜZDANLARI

-T.C. NÜFUSA KAYITLARI

-T.C. PASAPORTLARI

Pasaport yerine geçmek üzere yetkili Türk makamları tarafından düzenlenen belgeler;

-PASAVANLAR VE İDARİ MEKTUPLAR

-HUDUT GEÇİŞ BELGESİ

-GEMİADAM CÜZDANLARI

TÜZEL KİŞİ VE ŞEYLER

TÜZEL KİŞİLERİN TABİİYETİ

Kanundan doğan hukuki bir bağdır. Çok uluslu bir şirket, bir şirketin aynı anda birden çok devletin tabiiyetinde bulunduğuna değil, merkezinin bulunduğu devletin ülkesi dışında da ticari faaliyet gösterdiğine işaret eden ekonomik bir ifade tarzıdır.

TÜZEL KİŞİLERİN TABİİYETİNİN TAYİNİNDE BAŞVURULAN SİSTEM VE ÖLÇÜLER

• Kuruluş yeri sistemi
• Merkez yeri sistemi
• Eklektik sistem; Somut olayın özelliklerine göre tüzel kişinin tabiiyetinin hakim tarafından tayini esasına dayandırılmıştır.
• Kontrol sistemi

ŞEYLERİN TABİİYETİ

1. HAVA ARAÇLARININ TABİİYETİ

Sivil hava araçlarında kural, tescil devletinin tabiiyetinin taşınmasıdır. Milletlerarası hava seyrüseferine katılan her hava nakil aracı, milli devletinin tabiiyet ve tescil işaretlerini taşımak zorundadır.

Türk Hukuku; Türk Sivil Havacılık Kanunu uyarınca, Türk sivil hava aracı, devletin askerlik, güvenlik, gümrük ve orman yangınları ile mücadele hizmetlerinde kullandığı devlet hava araçları dışında kalan ve mülkiyeti Türk devletine veya kamu tüzel kişilerine ya da Türk vatandaşlarına ait hava araçlarıdır.

Deniz Gemilerinin Tabiiyeti

Her devlet gemilere hangi şartlar altında tabiiyet vereceğini, tescil v bayrak çekme hakkının şartlarını tespit etme yetkisine sahiptir. Bayrak, deniz gemilerinde tabiiyetin göstergesi olarak görülmüştür. Tabiiyetin tekliği esastır.

Sözleşmeler, devlet ile gemi arasında gerçek bir bağ bulunması gerektiğine işaret etmektedir. İki ya da daha çok devletin bayrağı altında seyreden ve yerine göre bunlardan birini kullanan bir gemi, bu tabiiyetlerden birini, tabiiyetini taşıdığı diğer devlete karşı ileri süremeyeceği gibi, tabiiyetsiz (korsan) gemi muamelesi görmesi dahi mümkündür.

Türk Hukuku; TTK, gerçek kişilerin malı olan gemilerin Türk gemi vasfının tayininde mülkiyet esasını kabul etmektedir. Bir geçek kişinin malı olan geminin Türk gemisi olarak kabulü, gemi malikinin Türk vatandaşı olması şartına bağlıdır. Birlikte paylı/müşterek mülkiyet esasına göre birden fazla kişiye ait olan bir geminin Türk gemisi sayılabilmesi için payların çoğunluğunun Türk vatandaşlarına ait olması; iştirak halinde/elbirliğiyle mülkiyet esasına göre birden fazla kişiye ait olan bir geminin Türk gemisi sayılabilmesi ise, maliklerinin çoğunluğunun Türk vatandaşı olmasına bağlıdır. Tüzel kişilerin malı olan gemilerin Türk gemisi olarak kabulü için;

• Tüzel kişiliğe sahip kuruluş, kurum, dernek ve vakıflara ait olan gemiler, yönetim organını oluşturan kişilerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla
• Türk ticaret şirketlerine ait olan gemiler, şirketi yönetmeye yetkili olanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olmaları ve şirket sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde ayrıca payların çoğunluğunun nama yazılı ve bir yabancıya devrinin şirket yönetim kurulunun iznine bağlı bulunması şartıyla Türk gemisi sayılmıştır.

Donatma iştirakinin, mülkiyetindeki gemiler paylarının yarısında fazlası Türk vatandaşlarına ait ve iştiraki yönetmeye yetkili paydaş donatanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla Türk gemisi sayılırlar.

18 groston ve daha büyük gemilerin gemi siciline kaydedilmesi zorunludur.

Aranan şartları kaybeden yani Türk gemisi vasfını yitiren geminin Türk bayrağı çekme hakkını kaybedeceği ortaya çıkar.

Yabancı bir bayrak çekmesine izin verilmiş Türk gemisi, izni devam ettiği sürece Türk bayrağı çekemeyecek olmakla birlikte, TTK m. 940’ın şartlarını taşıdıkça, Türk gemisi vasfını yitirmeyecektir.

Türk gemisi olmayan gemiler yabancı bir gemi siciline kayıtlı bulunan Türk gemileri, donanmaya bağlı harp gemileri, yardımcı gemiler ve devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişilerine ait münhasıran bir kamu hizmetinin görülmesine özgülenmiş gemiler Türk gemi siciline tescil edilmez.

YARGI YOLU

İdari başvuru dava açma süresini durdurur. Türk vatandaşlığı ile ilgili kararlara karşı, iptal davasıyla birlikte tam yargı davası ya da iptal kararını takiben tam yargı davası açılabilir. Danıştay ve idare mahkemeleri bakmakta oldukları davalara ilişkin her türlü incelemeyi re’sen yaparlar.

Kaynak gösterilmeden yazılardan alıntı yapılmaması ve bir kısmını yada tamamının kullanılmaması gerekir.

Aykırı hareket edenler hakkında her türlü başvuru, talep, dava ve şikâyet hakkım saklıdır.

E-posta: avyagizgundogdu@gmail.com