Ortadoğu ve Orta Doğu

                        Ortadoğu Nedir, Hangi Bölgedir?

            Ortadoğu ya da Orta Doğu, coğrafik anlamda Asya, Avrupa ve Afrika’nın birbirlerine en çok yaklaştıkları yerleri kapsayan ve birbirine komşu ülkelerin oluşturduğu bölgedir. Bu bölgenin kesin sınırları yoktur. Akdeniz’ den Pakistan’ a kadar uzandığı kabul edilir ve Arap Yarımadası da bu kapsam içinde Ortadoğu bölgesinde tutulur.

Ortadoğu kavramına gelecek olursak bu kavram Avrupa merkeziyetçi yaklaşımına dayanmaktadır ve Britanyalılar’ ın 19. Yüzyılda kullanmaya başladıkları bir kavramdır. Zaten Britanya İmparatorluğu 19. Yüzyılda Kuzey Afrika’ nında içinde bulunduğu o bölgeyle oldukça uğraşmıştır. Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı, Fransızlar’ ın Mısır’ ı işgali ve de Süveyş Kanalı’ nın açılması olayları Britanya’ yı o bölgeyle ilgilenmek zorunluluğuna itmiştir. Ayrıca bu tanımlamada İngiltere ve Avrupa ülkeleri merkez kabul edilmiş; doğu, Uzakdoğu, Yakındoğu, Ortadoğu gibi kavramlara ayrılarak kabul edilmiştir.

Ortadoğu kavramına biraz daha yakından bakacak olursak; Ortadoğu kavramının öncülü Fransızlar’ ın, Osmanlı İmparatorluğu’ nun toprakları için kullandığı Yakındoğu tabiridir. 19. Yüzyılın başlarına kadar sık sık kullanılmıştır. İngiltere’ nin 19. Yüzyıldan itibaren Hindistan ve Çin’ in zenginliklerine yayılması da “Uzakdoğu” kavramının kullanılmasına neden olmuştur. Bu iki kavramın var olması, sınırlarının belli olmaması ve karışıklıklara yol açması batılı devletler için yeni bir bölgesel tanımlama ihtiyacını gündeme getirmiştir. Bu doğrultuda İngilizler, Yakındoğu terimine karşılık, Osmanlı İmparatorluğu toprakları içerisinde kalan ve Uzakdoğu’ ya geçişte önemli bir atlama noktası olan ayrıca yer altı kaynakları bakımından zengin ve güç dengeleri açısından belirleyici stratejik noktalara sahip bu bölge için “Ortadoğu” terimini kullanmaya başlamıştır.

Ortadoğu ve Yakındoğu kavramları kullanılırken düşülen bir yanılgı ise şudur; Ortadoğu, batılı devletler tarafından bazen Yakındoğu olarak adlandırılır. Oysaki Yakındoğu, Ortadoğu ile Balkanları da kapsamaktadır. Bu adlandırmadaki değişiklik Osmanlı İmparatorluğu’ nun yıkılması ile başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Balkanların Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altında olması ve farklı bir kültür motifini barındırması nedeniyle, Balkanlar ve Doğu Akdeniz sahilleri “Yakındoğu”, Mezopotamya dâhil olmak üzere Mezopotamya ile Hindistan arasındaki bölge “Ortadoğu” olarak adlandırılmaktaydı. Balkanlar’ da özgür devletlerin ortaya çıkması “ötekiler” kavramını ortadan kaldırmış ve Yakındoğu kavramının yaygın olarak kullanılmamasına yol açmıştır. Yakındoğu kavramının kullanılmamaya başlanmasıyla Ortadoğu kavramı, Hindistan arasındaki bölge için kullanılmaya başlanmışıtır.

Ortadoğu Ülkeleri Hangileridir?

            Bu tanıma ve tanımlamaya göre Ortadoğu ülkeleri; Suriye, Irak, Katar, Kıbrıs, Ürdün, İsrail, Lübnan, İran, Filistin, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Kuveyt, Bahreyn, Yemen, Mısır, Afganistan, Pakistan, Tunus, Cezayir, Libya, Sudan, Fas’ tır. Bazı tarihçiler ve siyaset bilimcileri bu ülkeleri genişletirler veya daraltırlar lakin genel olarak kabul edilen görüş bu yöndedir.

Ortadoğu’ nun Genel Tarihi

Neolitik Dönem

Milattan önce yaklaşık 9000’ lerde Ortadoğu’ da koyun ve keçi evcilleştirilmiştir Güneybatı Asya’da koyunun evcilleştirilmesi ise milattan önce 7000’ leri bulmuştur. Milattan önce yaklaşık 8000’ lerde yukarı Fırat vadisinde 490 metre yükseltide yerleşim yerlerine saptanmıştır. Ortadoğu’ da çömlekçilik ve sığırların evcilleştirilmesi ise milattan önce 7. Milenyum da olmuştur. Milattan önce yaklaşık 5400’ lerde ise Mezopotamya’ da sulama başlamıştır. Yazıya gelecek olursak Mezopotamya’ da ilkyazı (Sümer yazısı ) örneğine milattan önce yaklaşık 4000’ lerde rastlanmıştır.

Antik Yakındoğu

Yahudi kronolojisi bu dönemde yaradılışa tarih koymuştur; milattan önce 25 Eylül veya 29 Mart 3760. Kral Namer’ in milattan önce yaklaşık 3200’ lerde yukarı ve aşağı Mısır Krallıklarını birleştirir. Bu olay bu dönemde dünyanın ilk ulusunun doğmasını sağlar. Yakındoğu uygarlıkları bronz çağına milattan önce yaklaşık 3000’ lerde girmiştir. Museviliğin başlaması milattan önce 1200 civarıdır.

Milattan önce 933’ te Kral Davud, Kudüs’ü ele geçirir ve onu krallığının baş şehri olarak belirler.

Ortaçağ

1. yüzyılda Hristiyanlık, 7. Yüzyılda ise Müslümanlık doğmuştur. Bu dönemde cebir Ortadoğu’ da gelişmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi

                1869’ da Süveyş kanalının yapımı tamamlanmıştır.

                Arap ve Türk Bölgelerinde Avrupa Egemenliği

                13 Eylül 1882 de İngiliz orduları Kahire’ yi işgal etmiştir ve Mısır İngilizlerin idaresi altına girmiştir. 28 Şubat 1992 de Mısır İngilizlere karşı tam bağımsızlığını garantilemiştir.

                Çağdaş Ortadoğu

İsrail Devleti 1948’ de bağımsızlığını ilan eder. Aynı tarihte ilk Arap İsrail savaşı çıkar. 1967’ de Altı Gün Savaşı çıkar ve İsrail Araplardan oldukça geniş topraklar elde eder. 1971’ de Rusya’ nın finans desteğiyle Asvan Barajı tamamlanır. 1980-1989 İran-Irak savaşı patlak verir. 1981’ de Enver Sedat öldürülür. 1991’ de 1. Körfez Savaşı patlak verir. 2003’ te ise Irak Savaşı çıkar ve bölge adeta kaynayan bir kazana bürünür.

Ortadoğu’ nun Önemi

                Ortadoğu Bölgesi, Doğu ile Batıyı, Akdeniz ile Hint Okyanusu’ nu, Rusya ile sıcak denizleri birbirine bağlayan, aynı zamanda Doğu ile Batı arasındaki bütün ticari ve kültürel bağların yapıldığı bir bölgedir. Yeryüzünün en önemli kara ve suyollarını kumanda etmesinin kendisine kazandırdığı eşsiz jeopolitik değer, Ortadoğu’ yu tarihin ilk dönemlerinden bu yana dünya egemenliği peşinden koşan güçlerin birincil hedefi haline getirmiştir. “kara altın” olarak tanımlanan petrolün 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren değer kazanmasıyla Ortadoğu’nun, dolayısıyla buradan geçen kara ve deniz yollarının stratejik önemi dünyanın hiçbir yeriyle kıyaslanamayacak derecede artmıştır.

Ortadoğu’ nun önemine biraz daha değinecek olursak; dünya petrol rezervi yaklaşık 1 trilyon 333 milyar varil olarak düşünülmektedir. Bunun %56’ sı Ortadoğu’ da bulunmaktadır. Sadece Irak’ ta 150 milyar varile yakın petrol olduğu düşünülmektedir.

Genişletilmiş Ortadoğu İnisiyatifi Nedir?

            Ortadoğu Bölgesinin tarihinden, oluşumundan ve Ortadoğu olgusundan bahsederken Ortadoğu’ yu anlamaya çalışırken Genişletilmiş Ortadoğu İnisiyatifi’ nden de bahsetmek gerekliliği hissettim.

İngilizce Greater Middle East Initiative olan Genişletilmiş Ortadoğu İnisiyatifi Amerika Birleşik Devletleri 43. Başkanı George W. Bush hükümeti tarafından Büyük Ortadoğu Projesi adıyla duyuran, en batıda Fas’ ın Atlantik kıyılarından,  en doğuda Pakistan’ ın kuzeyindeki Karakum Yaylalarına, kuzeyde Türkiye’ nin Karadeniz kıyılarından güneyde Aden ve Yemen’ e kadar uzanan bölgede, Müslüman ülkelere demokrasi ihracını ve bu ülkelerin pazarlarının açılmasını amaçladığı iddia edilen politik kuramdır. Amerika Birleşik Devletleri’ nin 2004 yılındaki G-8 zirvesinde gündeme getirdiği iddia edilir.

Kaynak gösterilmeden yazılardan alıntı yapılmaması ve bir kısmını yada tamamının kullanılmaması gerekir.

Aykırı hareket edenler hakkında her türlü başvuru, talep, dava ve şikâyet hakkım saklıdır.

E-posta: avyagizgundogdu@gmail.com